"Myśląc Ojczyzna" prof. dr hab. Piotr Jaroszyński

"Myśląc Ojczyzna" prof. dr hab. Piotr Jaroszyński
"Myśląc Ojczyzna"
prof. dr hab. Piotr Jaroszyński (2008-06-03)
Felieton
słuchajzapisz
Władysław Konopczyński, pseud. Dantyszek, Korzonek (ur. 26 listopada 1880 w Warszawie, zm. 12 lipca 1952 w Młyniku koło Ojcowa), historyk polski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i Polskiej Akademii Umiejętności, współtwórca i pierwszy redaktor naczelny Polskiego Słownika Biograficznego.

Był synem Ignacego (inżyniera komunikacji, uczestnika powstania styczniowego) i Ludwiki z Obrąpalskich, bratankiem Emiliana (pedagoga, dyrektora IV Gimnazjum w Warszawie). Szwagrem Władysława Konopczyńskiego został prawnik, profesor Uniwersytetu Warszawskiego Karol Lutostański.

Uczęszczał do Gimnazjum W. Górskiego i IV Gimnazjum w Warszawie (1891-1899), działając aktywnie w młodzieżowych kółkach politycznych i samokształceniowych. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim (1899-1904, kończąc studia ze stopniem kandydata nauk prawnych i politycznych na podstawie pracy Przyczynki do kwestyi powstania liberi veto) oraz historię na Uniwersytecie Lwowskim (1907-1908, 1908 doktorat pod kierunkiem Szymona Askenazego). Był nauczycielem historii w IV Gimnazjum w Warszawie, wykładał także w Towarzystwie Kursów Naukowych tamże. Na podstawie pracy Polska w dobie wojny siedmioletniej (przygotowanej pod kierunkiem Wacława Tokarza) habilitował się w 1911 na Uniwersytecie Jagiellońskim.

W 1913 został docentem w Katedrze Historii Powszechnej Uniwersytetu Jagiellońskiego; lata 1914-1916 spędził w Szwecji. W 1917 mianowany profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Historii Polski Nowożytnej i Najnowszej, profesorem zwyczajnym został w 1921. W 1939 objął funkcję dziekana Wydziału Filozoficznego, zachowując ją formalnie przez cały okres wojny. Znalazł się w gronie pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego, zatrzymanych w ramach Sonderaktion Krakau; był więziony w Krakowie, Wrocławiu i obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, gdzie organizował wykłady i dyskusje naukowe. Po zwolnieniu w lutym 1940 brał udział w tajnym nauczaniu, wykładając historię nowożytną na Tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim. Po wojnie powrócił do pracy na uniwersytecie; w 1948, oskarżany o publikacje "szowinistycznie obciążone" i przepojone "furią rasistowską", został zmuszony do rezygnacji z pracy. Ostatnie lata życia spędził w posiadłości w Młyniku, chorując na niewydolność serca.

W 1908 został członkiem rzeczywistym, a w 1929 członkiem czynnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego; w latach 1925-1926 wchodził w skład Zarządu towarzystwa. W 1922 został członkiem-korespondentem, w 1933 członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności. Pełnił funkcję sekretarza (1917-1921), później przewodniczącego (1945-1949) Komisji Historycznej PAU, w latach 1931-1949 przewodniczył Komitetowi Redakcyjnemu Polskiego Słownika Biograficznego, wydawanego przez PAU. Należał również do Towarzystwa Historycznego we Lwowie (1913 członek-założyciel Oddziału Krakowskiego), Polskiego Towarzystwa Historycznego (1946-1952 przewodniczący Oddziału Krakowskiego, 1947 prezes Zarządu Głównego), Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Związku Inteligencji Polskiej, Szwedzkiej Akademii Literatury, Historii i Archeologii, Towarzystwa Naukowego w Lund, Królewskiego Towarzystwa dla Wydawania Źródeł do Dziejów Skandynawii w Sztokholmie, Towarzystwa Żeglugi Polskiej.

Był także aktywny politycznie. W 1918 był członkiem Organizacji Narodowej, w latach 1922-1927 pełnił mandat poselski z ramienia Związku Ludowo-Narodowego. Krytykował politykę Józefa Piłsudskiego (m.in. na łamach "Trybuny Narodu"). W czasie wojny polsko-bolszewickiej był instruktorem artylerii. Został odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim szwedzkiego Orderu Gwiazdy Polarnej oraz Krzyżem Oficerskim francuskiej Legii Honorowej.

Zainteresowania naukowe Władysława Konopczyńskiego obejmowały historię Polski XVI i XVII wieku, historię państwa i prawa polskiego, historię parlamentaryzmu europejskiego, edytorstwo i biografistykę. Jest uważany za współtwórcę (obok Wacława Sobieskiego) tzw. nowej historycznej szkoły krakowskiej. Prowadził wieloletnie badania archiwalne (w Wiedniu, Dreźnie, Paryżu, Londynie. Kopenhadze, Berlinie), gromadząc liczne materiały do dziejów politycznych Polski w połowie XVIII wieku. Badał genezę i znaczenie konfederacji barskiej. Zainicjował prace nad utworzeniem polskiego ośrodka dokumentacyjno-informacyjnego. Przygotował do wydania m.in. Dyaryusze sejmowe z wieku XVIII (1911-1937, 3 tomy), Pamiętniki Stanisława Augusta Poniatowskiego (1915, ze Stanisławem Ptaszyckim), Materiały do dziejów wojny konfederackiej 1768-1774r. (1931), Reforma elekcji czy naprawa Rzeczypospolitej (1949, wybór tekstów politycznych z XVIII wieku). Współpracował z Wielką Encyklopedią Powszechną Ilustrowaną (1902-1914), "Biblioteką Warszawską", "Gazetą Polską", "Kwartalnikiem Historycznym", "Przeglądem Historycznym", "Przeglądem Polskim".

W 1921 zgłosił projekt wydania Polskiego Słownika Biograficznego. Po dziesięciu latach idea doczekała się realizacji i Konopczyński został pierwszym redaktorem naczelnym wydawnictwa (1931), publikując do wybuchu wojny cztery tomy (do początku litery "D"); po przerwie wojennej słownik wznowiono i pod redakcją Konopczyńskiego ukazały się kolejne dwa tomy (do połowy litery "F"). W 1948, wraz z przymusową emeryturą redaktora, nastąpiła kolejna przerwa w wydawaniu; tom VII ukazał się już po śmierci Konopczyńskiego w 1958. W gronie studentów Konopczyńskiego byli przyszli redaktorzy Polskiego Słownika Biograficznego - Kazimierz Lepszy i Emanuel Rostworowski, a także m.in. Józef Feldman.